Κήρυγμα Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας για την Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου (9 Φεβρουαρίου 2025)
- 08/02/2025
Ευαγγέλιο: Λουκάς 18: 10-14
Σήμερα, ἀδελφοί μου, ἀρχίζει τὸ Τριώδιο. Τί εἶναι τὸ Τριώδιο; Εἶναι μιὰ περίοδος τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ποὺ διαρκεῖ ἑβδομῆντα ἡμέρες (δέκα ἑβδομάδες). Ἀρχίζει σήμερα, τὴν Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, καὶ τελειώνει τὴ νύχτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, λίγο πρὶν τὴν Ἀνάσταση.
Καὶ γιατί ὀνομάζεται Τριώδιο; Κατ’ ἀρχὴν πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι στὴν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας ὑπάρχει ἕνα ποιητικὸ εἶδος ποὺ ὀνομάζεται κανόνας. Ὁ κανόνας εἶναι ἕνα μεγάλο ποίημα ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ 30 ἕως 40 τροπάρια. Ὅλα αὐτὰ τὰ τροπάρια χωρίζονται σὲ μικρότερες ὁμάδες, ποὺ λέγονται ὠδές. Οἱ περισσότεροι κανόνες ἀποτελοῦνται ἀπὸ ἐννέα ὠδές. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ κανόνες ποὺ ἀποτελοῦνται ἀπὸ τρεῖς ὠδές. Οἱ κανόνες αὐτοὶ ὀνομάζονται τριώδια. Στὸ βιβλίο λοιπὸν ποὺ χρησιμοποιεῖται τὴν περίοδο αὐτὴ οἱ περισσότεροι κανόνες ἀποτελοῦνται ἀπὸ τρεῖς ὠδές, γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάστηκε Τριώδιο. Καὶ ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ βιβλίου πῆρε καὶ ὅλη ἡ περίοδος τὴν ὀνομασία Τριώδιο.
Οἱ ἑβδομῆντα ἡμέρες τοῦ Τριωδίου χωρίζονται σὲ τρεῖς περιόδους· τὴν προκαθάρσιμο περίοδο, ποὺ ἀρχίζει τὴν Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου καὶ τελειώνει τὴν Κυριακὴ τῆς Τυρινῆς, τὴ Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ποὺ ἀρχίζει τὴν Καθαρὰ Δευτέρα καὶ τελειώνει τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, καὶ τέλος, τὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα, ποὺ εἶναι καὶ τὸ ἀποκορύφωμα ὅλης τῆς περιόδου.
Σκοπὸς τοῦ Τριωδίου εἶναι νὰ μᾶς προετοιμάσει γιὰ τὴ μεγάλη ἑορτὴ τῆς πίστεώς μας, τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Εἶναι, θὰ λέγαμε, μιὰ πορεία πρὸς τὸ Πάσχα. Κατὰ τὴν περίοδο αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ σὲ πιὸ ἔντονο πνευματικὸ ἀγῶνα. Μᾶς καλεῖ νὰ ἀγωνιστοῦμε κατὰ τῶν τριῶν μεγάλων ἐχθρῶν τῆς σωτηρίας μας· τοῦ διαβόλου, ποὺ σὰν λιοντάρι ζητᾶ νὰ μᾶς κατασπαράξει, τοῦ κόσμου μὲ τοὺς πειρασμούς του, καὶ τοῦ ἑαυτοῦ μας μὲ τὰ πάθη καὶ τὶς κακίες του. Μᾶς καλεῖ, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «νὰ ἀποθέσουμε τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ νὰ ἐνδυθοῦμε τὰ ὅπλα τοῦ φωτός»· «νὰ ἀρνηθοῦμε τὴν ἀσέβεια καὶ τὶς κοσμικὲς ἐπιθυμίες καὶ νὰ ζήσουμε μὲ σωφροσύνη, δικαιοσύνη καὶ εὐσέβεια». Μ’ ἄλλα λόγια, μᾶς καλεῖ νὰ ἀφήσουμε τὴ ζωὴ τῆς ἁμαρτίας καὶ νὰ ζήσουμε σύμφωνα μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ· μὲ μιὰ λέξη, νὰ μετανοήσουμε. Ἑπομένως τὸ Τριώδιο εἶναι μιὰ περίοδος μετανοίας. Σήμερα λοιπὸν ἀνοίγουν οἱ πῦλες τῆς μετανοίας, ὅπως πολὺ ὡραῖα ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας.
Τὸ Εὐαγγέλιο ποὺ ἀκούσαμε στὴ θεία Λειτουργία διηγεῖται τὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου. Τὴν παραβολὴ αὐτὴ τὴν εἶπε ὁ Χριστὸς σὲ μερικοὺς ποὺ εἶχαν τὴν ἰδέα ὅτι εἶναι δίκαιοι, γι’ αὐτὸ καὶ περιφρονοῦσαν τοὺς ἄλλους. Λέει λοιπὸν ἡ παραβολὴ ὅτι δύο ἄνθρωποι ἀνέβηκαν στὸ Ἱερό, δηλαδὴ στὸν ἱερὸ περίβολο τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντος, γιὰ νὰ προσευχηθοῦν· ὁ ἕνας ἦταν Φαρισαῖος, ἕνας ἄνθρωπος ἠθικός, ποὺ τηροῦσε μὲ ἀκρίβεια τὸν νόμο τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς παραδόσεις, καὶ ὁ ἄλλος τελώνης, ἕνας φοροεισπράκτορας γεμάτος ἀδικίες καὶ ἁρπαγές. Ὁ Φαρισαῖος στάθηκε ἐπιδεικτικά, ὥστε νὰ τὸν βλέπουν ὅλοι, καὶ ἄρχισε νὰ προσεύχεται δυνατὰ λέγοντας: Σ’ εὐχαριστῶ, Θεέ μου, γιατὶ δὲν εἶμαι ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ σὰν αὐτὸν ἐκεῖ τὸν τελώνη. Νηστεύω δυὸ φορὲς τὴν ἑβδομάδα καὶ προσφέρω τὸ ἕνα δέκατο ἀπ’ ὅλα τὰ εἰσοδήματά μου στὸν Ναό. Ὁ τελώνης, ἀντίθετα, στεκόταν μακρυὰ ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο καὶ δὲν τολμοῦσε οὔτε τὰ μάτια του νὰ σηκώσει στὸν οὐρανό. Παρὰ μόνο χτυποῦσε τὸ στῆθος του καὶ ἔλεγε: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Θεέ μου, σπλαχνίσου με καὶ συγχώρησέ με, τὸν ἁμαρτωλό. Καὶ καταλήγει ὁ Κύριος: «Σᾶς βεβαιώνω ὅτι κατέβηκε στὸ σπίτι του δικαιωμένος καὶ συγχωρημένος αὐτὸς (ὁ τελώνης) καὶ ὄχι ἐκεῖνος (ὁ Φαρισαῖος). Διότι ὅποιος ὑψώνει τὸν ἑαυτό του, θὰ ταπεινωθεῖ, ἐνῶ ὅποιος ταπεινώνει τὸν ἑαυτό του, θὰ ὑψωθεῖ.»
Ὁ σκοπὸς γιὰ τὸν ὁποῖο ὁρίστηκε νὰ διαβάζεται ἡ παραβολὴ αὐτή, σύμφωνα μὲ τὸν Νικηφόρο Κάλλιστο, ποὺ ἔγραψε τὰ συναξάρια τοῦ Τριωδίου, εἶναι ὁ ἑξῆς: «Ἐπειδή πρῶτο μέσο γιὰ τὴν ἀρετὴ εἶναι ἡ μετάνοια καὶ ἡ ταπείνωση, καὶ συγχρόνως ἐμπόδιο μέγιστο πρὸς αὐτὴν εἶναι ἡ ἀλαζονία καὶ ἡ ἔπαρση, (γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία) μᾶς ἐκθέτει ἀπὸ τὸ θεῖο Εὐαγγέλιο τὴν παροῦσα ἀξιόπιστη παραβολὴ πρώτη ἀπ’ ὅλες». Σ’ αὐτὴν εἴδαμε τὸν γεμάτο ἀπὸ ἁμαρτίες τελώνη νὰ σώζεται, ἐνῶ τὸν δίκαιο Φαρισαῖο, μὲ τὶς νηστεῖες, τὶς προσευχὲς καὶ τὶς ἐλεημοσύνες του, νὰ καταδικάζεται. Καὶ ὁ λόγος εἶναι διότι ὁ τελώνης, παρ’ ὅλα τὰ ἐγκλήματα ποὺ ἔκανε, εἶχε ταπείνωση. Ἐνῶ ὁ Φαρισαῖος, παρ’ ὅλες τὶς ἀρετές του, εἶχε ἀλαζονία καὶ ὑπερηφάνεια. Ὅλα τὰ καλά του ἔργα τὰ ἔκανε «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις»· γιὰ νὰ τὰ βλέπουν οἱ ἄνθρωποι καὶ νὰ τὸν ἐπαινοῦν. Ὅποιος ὅμως ζητᾶ τὴ δόξα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, θὰ χάσει τὴ δόξα ἀπὸ τὸν Θεό.
Προσοχή, λοιπόν, ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια. Εἶναι μεγάλος καὶ ὕπουλος κίνδυνος στὴν πνευματική μας πορεία. Καταστρέφει καὶ δηλητηριάζει κάθε καλό μας ἔργο. Λέει χαρακτηριστικὰ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: «Κι ἂν νηστεύεις, κι ἂν προσεύχεσαι, κι ἂν κάνεις ἐλεημοσύνη, κι ἂν ἔχεις παρθενία, κι ἂν ἐπιτύχεις κάθε καλό, χωρὶς τὴν ταπείνωση, ὅλα σκορπίζονται καὶ χάνονται». Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι αὐτὴ ποὺ ἔριξε τὸν ἑωσφόρο ἀπὸ τὸν οὐρανὸ στὰ τάρταρα τοῦ Ἅδη καὶ ἀπὸ ἄγγελο φωτεινὸ τὸν ἔκανε σκοτεινὸ διάβολο. Εἶναι ἡ κακία τὴν ὁποία περισσότερο ἀπ’ ὅλα ἀποστρέφεται ὁ Θεός. Ἀντίθετα, ἡ ταπείνωση ἑλκύει τὸ ἔλεος καὶ τὴ χάρη του. Λέει στὴν Παλαιὰ Διαθήκη: «Ὁ Θεὸς ἀντιτάσσεται καὶ ἐναντιώνεται στοὺς ὑπερήφανους, ἐνῶ στοὺς ταπεινοὺς δίνει τὴ χάρη καὶ τὸ ἔλεός του».
Ἀναφέρει κάπου καὶ τὸ Γεροντικό: «Ὅπως ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι τὸ πιὸ μεγάλο ἀπ’ ὅλα τὰ πάθη, ἀφοῦ ἔρριξε τοὺς ἀγγέλους ἀπὸ τὸν οὐρανὸ στὴν ἄβυσσο, ἔτσι καὶ ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἡ πιὸ μεγάλη ἀπ’ ὅλες τὶς ἀρετές. Αὐτὴ ἔχει τὴ δύναμη κι ἀπὸ τὴν ἄβυσσο ἀκόμα ν’ ἀνεβάσει στὸν οὐρανὸ τὸν ἁμαρτωλό.»
Ὅλα τὰ τροπάρια ποὺ ἀκούσαμε σήμερα μᾶς καλοῦν νὰ ἀποστραφοῦμε τὴν ὑπερηφάνεια καὶ νὰ ἀσπαστοῦμε τὴν ταπείνωση. Λέει τὸ κοντάκιο τῆς ἡμέρας: «Ἂς ἀποφύγουμε τοῦ Φαρισαίου τὴν ὑψηλοφροσύνη κι ἂς μάθουμε τοῦ τελώνη τὸ ταπεινὸ φρόνημα ποὺ βγῆκε μὲ στεναγμούς, κραυγάζοντας πρὸς τὸν σωτῆρα· λυπήσου μας, μόνε εὐδιάλλαχτε.»
Τὸ μήνυμα τῆς παραβολῆς εἶναι ὅτι «ὅποιος ὑψώνει τὸν ἑαυτό του, θὰ ταπεινωθεῖ, ἐνῶ ὅποιος τὸν ταπεινώνει, θὰ ὑψωθεῖ». Τώρα λοιπὸν ποὺ ἀρχίζει τὸ Τριώδιο, τὸ στάδιο αὐτὸ τῶν ἀρετῶν, ἂς προσέξουμε τὸν κίνδυνο τῆς ὑπερηφάνειας, ποὺ ἀπειλεῖ κάθε καλό μας ἔργο, καὶ ἂς βάλουμε θεμέλιο στὸν πνευματικὸ ἀγῶνα ποὺ ἀρχίζουμε τὴν ταπείνωση.
Καλὸ Τριώδιο καὶ καλὸ Πάσχα νὰ μᾶς ἀξιώσει ὁ Θεὸς νὰ φτάσουμε!
Εκ της Ιεράς Μητροπόλεως
